资产发布器

null Ứng dụng dạy học dự án trong giảng dạy chương trình trung cấp lý luận chính trị

Chi tiết bài viết Bài viết

Ứng dụng dạy học dự án trong giảng dạy chương trình trung cấp lý luận chính trị

ThS. Nguyễn Thị Ánh Xuân

Tóm tắt

Dạy học dự án (project-based learning) là một phương pháp giảng dạy hiệu quả, giúp học viên không chỉ nắm vững lý thuyết mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng ứng dụng lý luận vào thực tiễn. Trong giảng dạy chương trình trung cấp lý luận chính trị, dạy học dự án hỗ trợ học viên thực hiện các nhiệm vụ, phân tích các vấn đề cụ thể liên quan đến công tác chính trị, từ đó hiểu rõ hơn về vai trò của lý luận trong việc giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Đặt vấn đề

Chương trình trung cấp lý luận chính trị có vai trò quan trọng trong việc đào tạo cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước. Tuy nhiên, phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình hoặc học thuộc lòng dần trở nên kém hiệu quả trong việc phát triển tư duy và kỹ năng thực tiễn của học viên. Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, việc ứng dụng các phương pháp giảng dạy hiện đại, tiêu biểu là dạy học dự án, đang trở thành xu hướng tất yếu.

Nội dung

Dạy học dự án là một trong những phương pháp dạy học lấy học viên làm trung tâm, nhấn mạnh vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn thông qua các dự án cụ thể. Phương pháp này đòi hỏi sự phối hợp giữa lý thuyết và thực hành, khuyến khích học viên tự chủ, sáng tạo và làm việc nhóm. Đối với chương trình trung cấp lý luận chính trị, dạy học dự án không chỉ mang lại sự đổi mới về cách thức truyền đạt kiến thức mà còn tạo cơ hội để học viên ứng dụng những nội dung lý luận vào giải quyết các vấn đề thực tiễn của địa phương, cơ quan và đơn vị.

Dạy học dự án là một phương pháp giảng dạy mà trong đó, học viên được tham gia vào việc thực hiện các dự án mang tính thực tiễn cao. Thay vì chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết, học viên sẽ thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, tìm hiểu sâu về một vấn đề, qua đó nắm vững kiến thức và kỹ năng cần thiết. Phương pháp này đã được áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực khác nhau của giáo dục. Trong giảng dạy lý luận chính trị, dạy học dự án giúp sẽ mang lại những hiệu quả tích cực như:

Kỹ năng mềm là một trong những yếu tố quan trọng để học viên không chỉ tiếp thu kiến thức lý luận mà còn áp dụng linh hoạt trong công việc và cuộc sống. Việc ứng dụng dạy học dự án trong chương trình trung cấp lý luận chính trị mang lại môi trường lý tưởng để phát triển các kỹ năng này, cụ thể:

Một là, phát triển khả năng lãnh đạo. Trong quá trình thực hiện dự án, học viên thường được phân công vai trò lãnh đạo nhóm hoặc phụ trách các công việc quan trọng. Điều này tạo cơ hội để họ phát triển kỹ năng lãnh đạo như: lập kế hoạch, phân công công việc, đưa ra quyết định và quản lý nguồn lực. Vai trò lãnh đạo yêu cầu học viên biết cách phối hợp các thành viên, xử lý xung đột trong nhóm và tạo động lực cho cả nhóm hoàn thành mục tiêu. Kỹ năng này đặc biệt hữu ích khi học viên trở thành cán bộ, lãnh đạo tại cơ quan, tổ chức.

Hai là, rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm. Dạy học dự án luôn yêu cầu sự phối hợp giữa các thành viên trong nhóm để giải quyết vấn đề chung. Học viên học cách tôn trọng ý kiến khác biệt, phân chia công việc và hỗ trợ lẫn nhau. Trong nhóm, mỗi học viên đảm nhận vai trò cụ thể, từ đó hiểu rõ trách nhiệm của mình và cách làm việc hiệu quả với người khác. Điều này giúp tăng cường tinh thần đoàn kết và khả năng hợp tác. Làm việc nhóm là kỹ năng cần thiết trong các cơ quan, đoàn thể, nơi học viên thường xuyên phải phối hợp với đồng nghiệp để hoàn thành nhiệm vụ.

Ba là, rèn luyện kỹ năng thuyết trình. Kết thúc mỗi dự án, nhóm học viên thường phải trình bày kết quả nghiên cứu, giải pháp hoặc sản phẩm trước giảng viên và các nhóm khác. Đây là cơ hội để rèn luyện kỹ năng diễn đạt ý tưởng một cách mạch lạc và thuyết phục. Học viên học cách chuẩn bị nội dung thuyết trình, sử dụng các công cụ hỗ trợ (PowerPoint, infographic) và điều chỉnh phong cách trình bày phù hợp với đối tượng nghe. Kỹ năng này giúp học viên tự tin trong các buổi họp, báo cáo công việc, hoặc thuyết phục cấp trên và đồng nghiệp về các ý tưởng, đề xuất của mình.

Bốn là, hình thành kỹ năng xử lý thông tin. Trong quá trình thực hiện dự án, học viên phải thu thập, phân tích và đánh giá thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Điều này giúp rèn luyện khả năng xử lý thông tin nhanh chóng, chính xác và có tính hệ thống. Học viên học cách tìm kiếm tài liệu, phân tích dữ liệu, chọn lọc những thông tin quan trọng và sử dụng chúng để giải quyết vấn đề đặt ra trong dự án. Kỹ năng xử lý thông tin là nền tảng để học viên đưa ra quyết định, lập kế hoạch và xây dựng chiến lược trong công việc sau này.

Năm là, gắn lý thuyết với thực tiễn. Trong chương trình trung cấp lý luận chính trị, lý thuyết được xem là công cụ nền tảng giúp học viên nhận thức rõ các nguyên tắc, quy luật và quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cũng như các chính sách của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, lý luận chỉ phát huy giá trị khi được vận dụng để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong đời sống chính trị, kinh tế và xã hội. Dạy học dự án tạo môi trường học tập mang tính thực hành cao, trong đó học viên không chỉ học lý thuyết mà còn được áp dụng trực tiếp để xử lý các tình huống thực tế. Các dự án tập trung vào những vấn đề cụ thể như phát triển kinh tế địa phương, xây dựng nông thôn mới, hoặc nâng cao chất lượng dịch vụ công, giúp học viên thấy rõ mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn (như: thông qua dạy học dự án "Giải pháp cải cách hành chính tại địa phương", thông qua dự án giúp học viên tiếp thu lý thuyết về cải cách thủ tục hành chính, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước. Học viên khảo sát quy trình giải quyết thủ tục hành chính tại địa phương, phỏng vấn cán bộ và người dân để phát hiện những hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp cải tiến như áp dụng công nghệ thông tin hoặc cải cách quy trình làm việc…). Vì vậy, thông qua dạy học dự án sẽ rèn luyện người học:

Thứ nhất, tăng khả năng hiểu biết và vận dụng lý luận. Khi học viên tham gia các dự án thực tiễn, họ không chỉ nắm vững các khái niệm lý thuyết mà còn hiểu rõ cách chúng được triển khai trong thực tế. Điều này giúp lý luận trở nên sinh động và dễ hiểu hơn.

Thứ hai, giải quyết các vấn đề thực tiễn. Các dự án thường tập trung vào những vấn đề "nóng" tại địa phương, như phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, hay nâng cao chất lượng quản lý... Kết quả dự án không chỉ là sản phẩm học tập mà còn có giá trị áp dụng thực tế, góp phần giải quyết các vấn đề của địa phương.

Thứ ba, phát triển tư duy phản biện. Khi thực hiện dự án, học viên được khuyến khích phân tích các vấn đề từ nhiều góc độ, so sánh lý thuyết với thực tế, từ đó phát triển khả năng tư duy độc lập và phản biện.

 Tóm lại, dạy học dự án giúp xây dựng cầu nối vững chắc giữa lý thuyết và thực tiễn, giúp học viên chương trình trung cấp lý luận chính trị không chỉ hiểu sâu về lý luận mà còn biết cách ứng dụng nó vào các tình huống cụ thể. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng học tập mà còn trang bị cho học viên năng lực cần thiết để đảm nhiệm tốt các vị trí công tác trong tương lai.

Dạy học dự án là một phương pháp hiệu quả để học viên không chỉ tiếp thu lý thuyết mà còn phát triển các kỹ năng mềm, tư duy sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề. Quy trình thực hiện bao gồm các bước rõ ràng:

Một là, lựa chọn chủ đề dự án. Chủ đề là nền tảng của dạy học dự án, quyết định tính hiệu quả và khả năng ứng dụng thực tế của quá trình học tập. Một chủ đề phù hợp không chỉ giúp học viên hứng thú mà còn gắn kết lý thuyết môn học với các vấn đề thực tiễn tại địa phương. Chủ đề phải phù hợp với nội dung môn học, đảm bảo tính khoa học và tính thực tiễn; gắn liền với các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội mà địa phương đang đối mặt, ví dụ như xây dựng nông thôn mới, bảo vệ môi trường, hay cải cách hành chính. Đảm bảo tính khả thi trong việc thực hiện với các nguồn lực và thời gian có sẵn, như trong phần học về kinh tế chính trị chủ đề "Ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong phát triển nông nghiệp tại địa phương" sẽ giúp học viên áp dụng kiến thức lý thuyết để giải quyết các vấn đề thực tế.

Hai là, lập kế hoạch. Kế hoạch chi tiết giúp xác định rõ các bước triển khai, phân công trách nhiệm và quản lý tiến độ công việc. Đây là giai đoạn quan trọng để giảng viên hướng dẫn và học viên hình thành ý tưởng cũng như cách tổ chức thực hiện dự án. Giảng viên và học viên cùng thảo luận để xác định mục tiêu dự án, cách tiếp cận và các phương pháp thực hiện; lập lịch trình công việc, dự trù nguồn lực cần thiết (thời gian, kinh phí, tài liệu); phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng thành viên trong nhóm, đảm bảo mọi học viên đều có vai trò cụ thể, từ thu thập dữ liệu, phân tích, đến trình bày kết quả.

Ba là, triển khai thực hiện. Đây là giai đoạn trọng tâm, nơi học viên thực hành các kỹ năng tìm kiếm, xử lý thông tin và áp dụng kiến thức lý thuyết để giải quyết các vấn đề cụ thể; học viên tiến hành khảo sát, phỏng vấn, hoặc tìm kiếm tài liệu liên quan đến chủ đề dự án; học viên tổ chức và đánh giá thông tin thu thập được, từ đó phát hiện các vấn đề cần giải quyết; dựa trên dữ liệu phân tích, học viên đề xuất các giải pháp cụ thể, sáng tạo và có tính khả thi; nếu có thể, học viên triển khai một phần hoặc toàn bộ giải pháp, ví dụ tổ chức hội thảo, thử nghiệm mô hình hoặc thực hiện các cải tiến nhỏ.

Bốn là, báo cáo và đánh giá. Giai đoạn này giúp học viên trình bày kết quả, nhận phản hồi từ giảng viên và bạn bè, đồng thời tự đánh giá hiệu quả dự án. Đây cũng là cơ hội để học viên cải thiện kỹ năng thuyết trình và tổng hợp kiến thức; học viên trình bày dự án qua báo cáo viết, thuyết trình hoặc sản phẩm cụ thể (video, infographic, mô hình); giảng viên và các nhóm khác đưa ra ý kiến đóng góp, đánh giá tính khả thi và chất lượng của kết quả; học viên tự nhìn nhận lại quá trình tham gia, những thành công và hạn chế, từ đó rút kinh nghiệm cho các dự án sau. Giảng viên sẽ đánh giá trên cơ sở các tiêu chí được đề xuất trước như: Tính sáng tạo và phù hợp của giải pháp; mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao; khả năng trình bày và làm việc nhóm…

Do đó, dạy học dự án là một phương pháp giáo dục hiện đại, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cho đội ngũ giảng viên và học viên như:  

Thứ nhất, đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực. Dạy học dự án yêu cầu nhiều thời gian hơn so với phương pháp giảng dạy truyền thống. Giảng viên phải đầu tư thời gian vào việc thiết kế bài giảng, lập kế hoạch dự án và hướng dẫn học viên. Về phía học viên, họ cần thời gian để thu thập thông tin, xử lý dữ liệu và hoàn thành các sản phẩm của dự án. Ngoài ra, việc thực hiện dự án có thể yêu cầu các nguồn lực vật chất như tài liệu, thiết bị, không gian học tập, hoặc kinh phí để thực hiện các hoạt động thực tế. Nếu thiếu thời gian hoặc nguồn lực, dự án có thể không được thực hiện đầy đủ hoặc chất lượng không đạt yêu cầu, làm giảm hiệu quả học tập.

Thứ hai, giảng viên cần thay đổi tư duy và kỹ năng. Dạy học dự án đòi hỏi giảng viên chuyển từ vai trò "người truyền đạt kiến thức" sang vai trò "hướng dẫn viên" và người đồng hành cùng học viên. Điều này yêu cầu họ phải có khả năng thiết kế dự án, hướng dẫn học viên xử lý vấn đề, và quản lý nhóm làm việc. Nhiều giảng viên, vốn quen với phương pháp giảng dạy truyền thống, có thể cảm thấy khó khăn trong việc thích nghi và thực hiện vai trò mới. Nếu giảng viên chưa được chuẩn bị tốt, quá trình triển khai dạy học dự án sẽ gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến hiệu quả và tính hấp dẫn của phương pháp này.

Thứ ba, một số học viên chưa quen với phương pháp học chủ động. Phương pháp dạy học dự án yêu cầu học viên phải chủ động tham gia vào quá trình học tập, từ việc tìm kiếm thông tin đến phân tích và đưa ra giải pháp. Tuy nhiên, một số học viên, đặc biệt là những người quen với cách học thụ động, có thể cảm thấy lúng túng và thiếu tự tin khi làm việc độc lập hoặc tham gia làm việc nhóm. Học viên không phát huy được hết tiềm năng của mình, dẫn đến hiệu quả học tập không cao và dự án không đạt kết quả như mong đợi.

Từ những thách thức trên cho thấy trong quá trình triển khai dạy học dự án đối với chương trình trung cấp lý luận chính trị cần phải kết hợp đồng bộ một số nội dung sau:

Một là, đào tạo giảng viên. Để khắc phục những hạn chế về kỹ năng và tư duy, giảng viên cần được tham gia các khóa đào tạo về dạy học dự án. Nội dung đào tạo nên tập trung vào: Kỹ năng thiết kế dự án phù hợp với môn học;  phương pháp hướng dẫn học viên xử lý vấn đề, quản lý thời gian và làm việc nhóm; cách thức sử dụng các công cụ hỗ trợ hiện đại như công nghệ thông tin, phần mềm quản lý dự án. Giảng viên được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng sẽ tự tin hơn khi triển khai dạy học dự án, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.

Hai là, xây dựng môi trường học tập phù hợp. Một môi trường học tập thuận lợi là yếu tố quan trọng để triển khai dạy học dự án thành công. Nhà trường cần đảm bảo cơ sở vật chất như: Phòng học đa năng, thiết bị trình chiếu, máy tính kết nối internet; tài liệu và công cụ hỗ trợ học tập, bao gồm cả tài liệu số hóa và thư viện truyền thống; cung cấp kinh phí hoặc hỗ trợ tổ chức các hoạt động thực tế. Một môi trường học tập hiện đại và đầy đủ sẽ giúp giảm bớt khó khăn cho cả giảng viên và học viên, tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện các dự án hiệu quả hơn.

Bà là, khuyến khích học viên. Động lực là yếu tố quyết định sự thành công của dạy học dự án. Giảng viên cần chọn những chủ đề hấp dẫn, gần gũi với thực tế đời sống và công việc của học viên, ví dụ như "Giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ công tại địa phương" hoặc "Ứng dụng năng lượng tái tạo trong phát triển kinh tế vùng." Ngoài ra, giảng viên nên tạo môi trường học tập tích cực bằng cách: Khen thưởng những cá nhân và nhóm có đóng góp nổi bật; tổ chức các buổi trình bày kết quả để học viên thấy rõ giá trị và ý nghĩa của công việc mình làm. Học viên được khuyến khích tham gia sẽ cảm thấy hứng thú hơn, từ đó nâng cao sự chủ động và chất lượng của các dự án.

Kết luận

Dạy học dự án là phương pháp giảng dạy hiệu quả, giúp kết nối lý thuyết với thực tiễn và nâng cao kỹ năng của học viên trong chương trình trung cấp lý luận chính trị. Dù gặp phải một số thách thức trong quá trình triển khai, dạy học dự án vẫn mang lại những lợi ích đáng kể, đặc biệt là trong việc phát triển tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm và khả năng ứng dụng lý luận vào thực tiễn. Để phương pháp này được áp dụng hiệu quả, các giảng viên cần có kế hoạch triển khai chi tiết, tạo điều kiện cho học viên tham gia tích cực và đánh giá công bằng quá trình học tập.

Tài liệu tham khảo

Tiếng Anh

  1. John W. Thomas (2000). A Review of Research on Project-Based Learning. California: The Autodesk Foundation.
  2. Dewey, J. (1916). Democracy and Education. Macmillan.

Tiếng Việt

  1. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2020). Chương trình Trung cấp lý luận chính trị  . Hà Nội.
  2. Phạm Quốc Đạt (2020). Phương pháp dạy học tích cực trong đào tạo lý luận chính trị. Hội nghị khoa học Giáo dục Quốc gia.
  3. Nguyễn Thị Lan Hương (2020). Phương pháp dạy học dự án trong giáo dục hiện đại. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
  4. Nguyễn Thị Lan Hương (2022). Ứng dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy lý luận chính trị. Tạp chí Khoa học Giáo dục.
  5. Trần Văn Nam (2021). Đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị. Tạp chí Lý luận Chính trị, số 8.
  6. Trần Văn Quang (2021). Dạy học dự án trong giáo dục chính trị - Những thách thức và giải pháp. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia.