Publicador de continguts

null Một số vấn đề lý luận về hoạt động của Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng

Trang chủ Bài viết

Một số vấn đề lý luận về hoạt động của Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng

Nguyễn Quang Thành

Khoa Nhà nước và Pháp luật

 

Tóm tắt: Trong quá trình phát triển, văn hoá là một yếu tố không thể thiếu, mà nó luôn song hành cùng với chính trị, kinh tế và xã hội. Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 khẳng định: “Mặt trận vǎn hóa là một trong ba mặt trận (kinh tế, chính trị, vǎn hóa) ở đó người cộng sản phải hoạt động”. Do vậy, việc hình thành các thiết chế phục vụ cho sự phát triển của văn hoá trong đời sống xã hội Việt Nam là điều thực sự cần thiết. Bài viết này sẽ phân tích một số vấn đề khái quát về tầm quan trọng của Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng trong đời sống dân cư ở cơ sở.

1. Khái lược về Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng

Trung tâm Văn hóa – Học tập cộng đồng (sau đây gọi tắt là Trung tâm) là một loại hình thiết chế văn hóa ở cơ sở. Đây là tên gọi của một loại cơ quan văn hoá được sử dụng phổ biến từ khi phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” được áp dụng trên quy mô toàn quốc từ năm 2001 và dần được chú trọng đầu tư xây dựng, quản lý hơn trong quá trình xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam từ những năm cuối của đầu thập niên 2000. Trong Quy chế mẫu về tổ chức và hoạt động của trung tâm trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp được ban hành kèm theo Quyết định số 350/QĐ-UBND.HC ngày 26/4/2012 của Uỷ ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp nêu rõ: “Trung tâm Văn hoá – Học tập cộng đồng cấp xã là đơn vị sự nghiệp có thu về lĩnh vực văn hoá, thể thao và giáo dục ở cấp xã, do Uỷ ban nhân dân cấp huyện quyết định thành lập, uỷ quyền cho Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp xã quản lý; chịu sự quản lý về chuyên môn của phòng Giáo dục và Đào tạo, phòng Văn hoá -  Thông tin huyện; được hướng dẫn hỗ trợ hoạt động của Trung tâm Giáo dục thường xuyên và Trung tâm Văn hoá Thể thao cấp huyện”.

Ngược về lịch sử, từ năm 1988, Việt Nam đã hình thành những Trung tâm học tập cộng đồng đầu tiên. Đến năm 2005, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 112/2005/QĐ-TTg đề ra mục tiêu đến năm 2010, 80% xã, phường, thị trấn có Trung tâm học tập cộng đồng, tuy nhiên, mục tiêu này đã được hoàn thành trước thời hạn hai năm.  

Vào năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định số 09/2008/QĐ-BGDĐT ngày 24/3/2008 về việc ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của Trung tâm học tập cộng đồng. Đến năm 2010, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch ban hành Thông tư số 12/2010/TT-BVHTTDL ngày 22/12/2010 Quy định về tổ chức, hoạt động và tiêu chí của Trung tâm Văn hoá - Thể thao cấp xã. Như vậy, căn cứ nội dung của 02 văn bản quy phạm pháp luật này thì trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp tồn tại 02 thiết chế văn hoá cơ sở là: Trung tâm Văn hoá thể thao và Trung tâm Học tập cộng đồng.

Hai thiết chế trên ngoài chức năng, nhiệm vụ như một thiết chế văn hoá thì có một chức năng quan trọng, chủ yếu là tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, những chính sách về phát triển đời sống văn hoá, phổ cập giáo dục và đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí của người dân. Tuy nhiên, trong điều kiện còn nhiều khó khăn thì yêu cầu đặt ra là phải sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất hiện có, tổ chức bộ máy gọn nhẹ; đồng thời, khai thác và phát huy tối đa các nguồn lực sẵn có của địa phương để củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động của Trung tâm Văn hoá - Thể thao và Trung tâm Học tập cộng đồng. Xuất phát từ thực tiễn đó, việc sáp nhập hai thiết chế trên với tên gọi là Trung tâm Văn hoá – Học tập cộng đồng là một tất yếu khách quan. Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý, chỉ đạo và tổ chức hoạt động của Trung tâm được chủ động, có các nguồn lực tập trung hơn, chức năng hoạt động đa dạng hơn.

Đến nay, Trung tâm có các chức năng cơ bản sau đây:

(i) Tổ chức các hoạt động nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ở mọi lứa tuổi được học tập thường xuyên, học tập suốt đời; được phổ biến kiến thức, sáng kiến kinh nghiệm trong sản xuất và cuộc sống, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của từng người dân và cả cộng đồng.

(ii) Tổ chức các hoạt động truyền thông, tuyên truyền, vận động thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá – xã hội của chính quyền cấp xã đến với toàn thể nhân dân sinh sống và làm việc trên địa bàn.

(iii) Chuyển giao ứng dụng khoa học kỹ thuật, cung cấp thông tin phục vụ sản xuất và đời sống người dân tại địa phương.

(iv) Tổ chức các hoạt động văn hoá, thể thao nhằm định hướng nâng cao trình độ thẩm mỹ và thị hiếu lành mạnh về văn hoá, thể thao, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ, vui chơi, sáng tạo văn hoá nghệ thuật cho nhân dân.

(v) Hướng dẫn nghiệp vụ chuyên môn về giáo dục cộng đồng, phong trào văn hoá nghệ thuật và thể thao quần chúng ở cơ sở.

(vi) Cung ứng dịch vụ công về văn hoá, thông tin và thể thao.

Về tổ chức bộ máy, Trung tâm có bộ máy quản lý, kế toán, thủ quỹ, bảo vệ và tổ chuyên môn. Bộ máy quản lý của Trung tâm gồm có: Giám đốc và các Phó Giám đốc. Cụ thể, Giám đốc là người quản lý, điều hành mọi hoạt động của Trung tâm, chịu trách nhiệm trước pháp luật và cơ quan quản lý cấp trên về mọi hoạt động của Trung tâm. Giám đốc Trung tâm được Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp huyện quyết định trên cơ sở đề nghị của Uỷ ban nhân dân cấp xã. Các Phó Giám đốc là người giúp việc cho Giám đốc trong việc quản lý và điều hành một số hoạt động chuyên trách của Trung tâm, trực tiếp phụ trách một số lĩnh vực công tác theo sự phân công và uỷ quyền thường trực của Giám đốc, chịu trách nhiệm trước Giám đốc về kết quả công việc được giao.

2. Vai trò của Trung tâm Văn hoá – Học tập cộng đồng trên địa bàn dân cư

Xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở là một trong những nội dung quan trọng trong tổng thể xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước. Đặc biệt, môi trường cơ sở là nơi người dân sinh sống, gắn bó, là nơi trực tiếp diễn ra các hoạt động văn hóa; cũng là nơi kiểm chứng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Chính vì vậy, trong những năm qua, công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp đạt nhiều kết quả, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội. Những kết quả được thể hiện khá tập trung qua hơn 25 năm thực hiện Nghị quyết số 03-NQ/TW tại Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” và 10 năm thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW, Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” cùng các kế hoạch, chương trình hành động của Tỉnh ủy, cấp ủy các cấp thực hiện các Nghị quyết này, cùng với kết quả các phong trào, cuộc vận động về xây dựng đời sống văn hóa, nông thôn mới, đô thị văn minh...

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng không chỉ khẳng định cần phải “đúc kết, xây dựng hệ giá trị văn hoá, hệ giá trị con người Việt Nam” mà còn nhấn mạnh khẩn trương “nghiên cứu xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hoá và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam thời kỳ mới”. Tại Hội nghị văn hoá toàn quốc vào năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là “nền tảng tinh thần”, “động lực phát triển”, và “soi đường cho quốc dân đi”.

Có thể nói, trong tổng thể đời sống văn hoá cộng đồng, thiết chế văn hoá nói chung và Trung tâm Văn hoá – Học tập cộng đồng nói riêng có vị trí vô cùng quan trọng thể hiện dưới một số góc độ sau đây:

Một là, Trung tâm là đầu mối tiếp nhận các vấn đề có liên quan và sàng lọc, lựa chọn những chủ trương, chính sách, nội dung phù hợp với thực tế tại địa phương và nhu cầu cấp thiết của người dân để công tác triển khai thực hiện đạt hiệu quả tối đa.

Hai là, Trung tâm đồng hành với đời sống thường ngày của Nhân dân và là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cộng đồng. Cơ sở vật chất và những trang bị chuyên dụng của Trung tâm Văn hoá – Học tập cộng đồng đã tạo điều kiện thuận lợi để Nhân dân thường xuyên đến sinh hoạt, trao đổi thông tin, rèn luyện thân thể để có sức khoẻ làm việc, lao động, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, học hỏi lẫn nhau và thắt chặt thêm tình đoàn kết.

Ba là, Trung tâm còn là công cụ trực tiếp và đắc lực của cấp uỷ, chính quyền trong lãnh đạo quần chúng thực hiện các nhiệm vụ chính trị. Các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và vấn đề về sản xuất, chuyển giao khoa học - kỹ thuật... đều được triển khai ở Trung tâm. Từ đó, nâng cao hiểu biết về pháp luật của Nhân dân, giảm thiểu các tệ nạn xã hội, như: ma tuý, mại dâm, trộm cắp, vi phạm trật tự an toàn giao thông... Các buổi sinh hoạt văn hoá ở cơ sở cũng chính là môi trường thuận lợi để nhân dân mạnh dạn đóng góp ý kiến với các cấp uỷ, chính quyền, tạo được cầu nối gần gũi giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân.

Bốn là, Trung tâm cung cấp các hình thức học tập và các cơ hội phát triển khác nhau thông qua giáo dục xóa đói, giảm nghèo/tăng thu nhập, giáo dục công dân, giáo dục bảo vệ sức khỏe cộng đồng, bảo vệ môi trường và giáo dục các vấn đề văn hóa - xã hội khác ở cơ sở. Điểm mạnh của Trung tâm còn thể hiện trong việc cung cấp các chương trình giáo dục và học tập phù hợp với thực tế của địa phương, với văn hóa, bản ngữ của người học, đặc biệt là cho đối tượng thanh niên và người lớn. Do đó, có thể nói, Trung tâm đã và đang đóng vai trò rất quan trọng trong việc thúc đẩy giáo dục vì sự phát triển bền vững và xây dựng xã hội học tập ở Việt Nam.

3. Kết luận và kiến nghị

Từ khi được hình thành và phát triển đến nay, các Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng đã khẳng định được vai trò, vị trí trong việc góp phần nâng cao dân trí và có tác động tích cực đối với đời sống kinh tế - xã hội của địa phương. Nhiều Trung tâm được thành lập với hình thức hoạt động đa dạng, đáp ứng nhu cầu "cần gì học nấy" của mọi lứa tuổi. Để nâng cao hiệu quả hơn nữa trong hoạt động của các Trung tâm trong thời gian tới, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với Trung tâm. Kinh nghiệm cho thấy khi cấp ủy, chính quyền các cấp nhận thức rõ tầm quan trọng của “xã hội học tập”, thực sự quan tâm và chỉ đạo sát sao, biết đưa các nghị quyết của Đảng và chính sách của Nhà nước vào cuộc sống thì những nơi đó hoạt động văn hoá, phong trào khuyến học, khuyến tài và mô hình “xã hội học tập” được phát triển mạnh.

Thứ hai, chăm lo giáo dục và tuyên truyền, vận động Nhân dân. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền, các Trung tâm cần phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội, hội nghề nghiệp cùng vào cuộc từ việc tuyên truyền đến phát động phong trào, triển khai công tác xây dựng đời sống văn hoá, khuyến học, khuyến tài, đặc biệt là xây dựng và nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm.

Thứ ba, nâng cao năng lực lãnh đạo của Bộ máy quản lý Trung tâm Văn hoá - Học tập cộng đồng. Đảng ủy cơ sở trực tiếp lãnh đạo, chính quyền cơ sở trực tiếp quản lý; ngành văn hoá, giáo dục và đào tạo thực hiện quyền quản lý nhà nước về chuyên môn nghiệp vụ, thông qua bộ máy quản lý. Bộ máy quản lý tại các Trung tâm phải thực sự thể hiện được vai trò trong định hướng, giám sát và phối hợp hoạt động của Trung tâm. Ngoài ra, để hoạt động của bộ máy quản lý có hiệu quả, phải đảm bảo các điều kiện sau đây như hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy cụ thể, rõ ràng, tạo hành lang pháp lý cho việc xây dựng, phát triển và tổ chức, quản lý Trung tâm; hỗ trợ kinh phí, cơ sở vật chất để Trung tâm hoạt động; tổng kết những mô hình tiên tiến hoạt động của bộ máy quản lý để phổ biến và nhân rộng ra các địa phương trong toàn tỉnh...